کد مطلب:37595 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:26

گنجینه پرسمان » اهل بيت

تلاش هاي پيامبر اسلام(ص) و امام علي(ع) چه مقدار سياسي و چه مقدار فرهنگي و اقتصادي بود؟ توضيح دهيد.

دقيقاً نمي توان ميزان تلاش پيامبر(ص) و امام علي(ع) در خصوص بهبود وضع سياسي، فرهنگي و اقتصادي جامعه اسلامي را بيان كرد؛ زيرا در هنگام تشكيل جامعه آرماني، تحولات گسترده به وجود مي آيد كه تعيين ميزان اين تحولات بسيار مشكل است.

از گفتار و سياست اين دو شخصيت الهي استفاده مي شود كه آنان در سه حوزه سياست، فرهنگ و اقتصاد فعاليت هايي انجام داده اند. پيامبر(ص) و امام علي(ع) نخست اين نگرش را تقويت كردند كه دين با سياست همگرايي دارد. از سوي ديگر پيامبر(ص) و امام علي(ع) از مردم بيعت گرفته و آنان را به حضور در صحنه هاي سياسي و اجتماعي فرا خواندند تا اين فرهنگ نهادينه شود كه مردم نقش عمده در ساختار حكومت دارند. امام علي(ع) در هنگام تدوين و تبيين وظايف رهبر و مردم، حقوق متقابل آن دو را تعريف كرده(1) و فرمود: اگر حضور مردم نبود، حكومت را نمي پذيرفتم.(2)

استراتژي پيامبر(ص) و علي(ع) در برابر مخالفان آنان نيز قابل توجه است. اين دو شخصيت الهي در برابر مخالفان خود از اهرم مدارا و قاطعيت بهره گرفته و به مردم نيز آموختند كه حفظ نظام ديني از مهم ترين واجبات است.

پيامبر(ص) و علي(ع) در خصوص گسترش فرهنگ اسلامي نيز فعاليت هاي مهمي انجام دادند. قبل از ظهور اسلام، سنت و آداب جاهليت، تفاخر به مقام و موقعيت اجتماعي و فخر فروشي به مال و ثروت از سنت هاي پذيرفته شده بود. همچنين قوم گرايي و نژاد پرستي از سنت هاي آن عصر محسوب مي شد. در تاريخ آمده است كه ميان دو قبيله بني سهم مفاخره رخ داد، هر كدام از دو طرف افتخارات قبيلگي خويش را در برابر افتخارات ديگري بر شمردند و هر يك از دو قبيله مدعي شدند كه نفرات قبيلة ما از شما بيشتر است. به دنبال اين ادعا به سرشماري پرداختند و نتيجه به سود يكي و زيان ديگري خاتمه يافت اما به نزاع برخاستند، اين بار زنان حامله را دو تن شمردند! باز يكي از اين دو كه مغلوب شده بود، پيشنهاد كرد كه بايد تمام مردگان را نيز شمارش نمايند، از اين رو به قبرستان ها رفتند و به سرشماري مردگان پرداختند.(3)

پيامبر اسلام(ص) با فرهنگ جاهليت مبارزه نموده و به نهادينه كردن فرهنگ اسلام پرداخت.

اسلام با طرح تقوا،(4) جهاد و علم به عنوان شاخصه هاي مهم ارزشي به فرهنگ سازي پرداخته و نژادپرستي، تفاخرات قبيلگي و تبعيض نژادي را سنت هاي غير معقول دانست. پيامبر فرمود: اي مردم! خداوند در پرتو اسلام افتخارات دوران جاهلي و مباهات به وسيلة پدران، انساب و ثروت ... را از ميان برداشت و همگي از آدم، و نيز او از خاك به وجود آمده اند. بهترين مردم كسي است كه از گناه و نافرماني چشم پوشي كند. اي مردم! عرب بودن ملاك شخصيت و جز ذات شما نيست، بلكه تنها زباني گويا است. هر كس در انجام وظيفه خود كوتاهي كند، افتخارات پدري، او را به جايي نخواهد رساند و ضعف هايش را جبران نخواهد كرد. من تمام دعاوي مربوط به جان و مال و همه افتخارات موهوم دوران گذشته را زير پاي خود مي گذارم و تمام آن ها را بي اساس اعلام مي كنم.(5)

متأسفانه بعد از رحلت پيامبر(ص) برخي از زمامداران شيوه هاي پيامبر در خصوص گسترش فرهنگ اسلام را ناديده گرفته و برخي از سنت هاي جاهليت مانند تبعيض نژادي را حاكم كردند و مردم نيز از فرهنگ اسلام فاصله گرفتند، از اين روي امام علي(ع) بعد از به دست گرفتن حكومت و قدرت اعلام نمود كه وي بر اساس شيوه رسول خدا حكومت نموده و ساختار جامعة اسلامي را دگرگون خواهد كرد، زيرا مردم از معارف دين فاصله گرفته، برخي از ارزش ها ضد ارزش و ضد ارزش ها به عنوان ارزش مطرح شده اند.

پيامبر اسلام در خصوص بهبود وضع اقتصادي جامعه اسلامي تلاش كرد كه اين فعاليت ها در زمينه كشاورزي و عمران بود.

امام علي(ع) هم قبل از خلافت و هم بعد از خلافت به فعاليت هاي اقتصادي پرداخته و جهت بهبود وضع اقتصادي جامعه اسلامي فعاليت مي كرد كه در اين جا به بعضي از سيره و سياست هاي اقتصادي امام بعد از خلافت اشاره مي شود:

1ـ از فعاليت هاي مهم حضرت، عمران و آباداني شهر ها بود وي به مالك اشتر دستور داد كه به عمران و بهبود وضع اقتصادي بپردازد.(6)

2ـ از سوي ديگر سياست حضرت اولويت دادن به توليد كالاهاي اساسي بود، از اين رو به توليدات كشاورزي بسيار اهميت مي داد.(7) خطاب به مردم فرمود: در سرزميني قرار گرفته ايد كه بايد زراعت كنيد، زيرا زراعت ماية بركت است و در آن از ابزار شخم زياد استفاده كنيد.(8) امام شخصاً به فعاليت هاي اقتصادي مي پرداخت.

ابن ابي الحديد مي نويسد: اميرمؤمنان علي(ع) براي آبياري درختانِ خرمايِ گروهي از يهوديان مدينه با دستان خود آب مي كشيد تا حدي كه دستانش تاول مي زد. دستمزد خود را صدقه مي داد و بر شكم خود سنگ مي بست!.(9)

3ـ از تلاش هاي مهم اقتصادي امام، تقسيم عادلانة بيت المال بود. وي براي تقسيم بيت المال ترجيح و تبعيض ميان مردم و قبايل قايل نبود. سهمي كه از بيت المال براي خود در نظر گرفته بود، مانند سهم بقية مردم بود و بيشتر اوقات به نفع نيازمندان از سهم خود صرف نظر مي كرد.(10)

پيامبر اسلام(ص) با تلاش هاي سياسي، فرهنگي و اقتصادي جامعه مطلوب و آرماني به وجود آورد. توماس كارلايل مي گويد: خداوند عرب را به وسيلة اسلام، از تاريكي ها به سوي روشنايي ها هدايت فرمود: از ملت خموش و راكدي كه نه صدايي از آن در مي آمد و نه حركتي از آن محسوس بود، ملتي پديد آورد كه از گمنامي به سوي شهرت، از سستي به سوي بيداري، از پستي به سوي فراز، از عجز و ناتواني به سوي نيرومندي سوق داده شد.

نورشان از چهار سوي جهان مي تابيد. از اعلان اسلام يك قرن نگذشته بود كه مسلمانان يك پا در هند و پاي ديگر در اندلس نهادند.(11).

پي نوشت ها:

1. خورشيدي بي غروب، ص 50.

2. نهج البلاغه، خطبة 3.

3. تفسير مجمع البيان، ج 1، ص 534.

4. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 17، ص 281.

5. بحارالانوار، ج 7، ص 293؛ مغازي واقدي، ج 2، ص 836.

6. نهج البلاغه، نامه 53.

7. موسوعه الامام علي بن ابي طالب، ج 4، ص 174 ـ 175.

8. دانشنامه امام علي(ع)، ج 7، ص 269.

9. شرح ابن ابي الحديد، ج 1‍ ص 22.

10. مسعودي، مروج الذهب، ج 2، ص 380.

11. فروغ ابديت، ج 1، ص 63 ـ 64.